Het verhaal van Panama wordt bepaald door zijn unieke geografie: de smalle landbrug die Noord- en Zuid-Amerika met elkaar verbindt, en de locatie van het Panamakanaal dat de wereldhandel een nieuwe vorm gaf. De weg naar onafhankelijkheid werd gekenmerkt door strategisch belang, koloniale uitbuiting en een turbulente 20e eeuw. Hier volgt een overzicht van de evolutie van Panama van een oud kruispunt tot een modern economisch centrum.
De landengte: een natuurlijke toegangspoort
Duizenden jaren lang was de landengte van Panama (voorheen Darién) een cruciale doorgang voor menselijke migratie en handel. Het vroegste bewijs suggereert dat mensen hier al 14.000 jaar geleden overstaken, waardoor Amerika met elkaar werd verbonden. De regio was vóór de Europese aankomst de thuisbasis van diverse inheemse groepen – Chibchan-, Cueva- en Chocoan-volkeren. Schattingen suggereren dat vóór de kolonisatie tussen de 200.000 en 2 miljoen mensen het gebied bewoonden.
Het smalste punt van de landengte, met bergen die door het midden ervan liepen (de Cordillera Central), maakte het tot een natuurlijk knelpunt voor beweging. Tegenwoordig is de Darian Gap nog steeds onbegaanbaar over de weg, waardoor de Pan-American Highway wordt onderbroken.
Koloniale uitbuiting en de opkomst van Panama City
Het eerste Europese contact kwam in 1501 met Rodrigo de Bastidas, gevolgd door Vasco Núñez de Balboa, die in 1513 de Stille Oceaan ontdekte vanaf de landengte. Dit besef maakte van Panama een vitale Spaanse handelsroute. Panama City, gesticht in 1519, werd het knooppunt voor het verschepen van goud en zilver over de landengte, waardoor de handelsnetwerken in de Stille Oceaan en de Atlantische Oceaan met elkaar werden verbonden.
De Camino Real (Koninklijke Weg) – ook bekend als de Camino de Cruces (Kruisweg) vanwege de vele ongemarkeerde graven – werd een meedogenloze levensader voor de Spaanse handel. Ondanks de Spaanse aanwezigheid bleef het verzet van ‘oorlogsindianen’ eeuwenlang bestaan, en piraten, zoals Sir Francis Drake, vielen regelmatig Spaanse nederzettingen binnen.
Onafhankelijkheid en Amerikaanse interventie
Na bijna 300 jaar onder Spaans bewind te hebben gestaan, riep Panama in 1821 de onafhankelijkheid uit, maar sloot zich al snel aan bij Gran Colombia. Later werd het een deel van de Verenigde Staten van Colombia, waar het meer dan 80 keer probeerde zich af te scheiden voordat het uiteindelijk in 1903 volledige autonomie bereikte. De Verenigde Staten steunden de afscheiding van Panama, grotendeels vanwege hun wens om het Panamakanaal aan te leggen.
Het controversiële Hay-Bunau-Varilla-verdrag verleende de VS controle over de Kanaalzone, waardoor een strook Panamees land feitelijk als Amerikaans grondgebied werd behandeld. Het kanaal werd in 1914 voltooid, waardoor de mondiale scheepvaartroutes opnieuw vorm kregen, maar er langdurige wrevel ontstond.
Onrust en transitie
De 20e eeuw van Panama werd gekenmerkt door politieke instabiliteit, oligarchisch bewind en Amerikaanse invloed. Toenemende spanningen tussen de elite en de bevolking leidden tot rellen en druk tot heronderhandeling van verdragen. In 1968 vestigde een militaire staatsgreep een dictatuur die de oppositie onderdrukte en de economie slecht beheerde.
De VS vielen Panama in 1989 binnen onder het voorwendsel Amerikaanse levens te beschermen, de democratie te herstellen en de drugshandel te bestrijden. De operatie ontmantelde het Panamese leger en leidde tot een burgerregering, hoewel deze aanvankelijk diep verdeeld was.
Panama vandaag: een mondiaal handelsknooppunt
Tegenwoordig is Panama een stabiele constitutionele democratie en een belangrijke speler in de wereldhandel. Het Panamakanaal blijft de economische motor en genereert inkomsten uit tolgelden en aanverwante diensten. Het land is een belangrijk financieel centrum geworden, dat banken en multinationale ondernemingen met gunstige belastingwetten aantrekt.
Ondanks dat Panama door de Wereldbank wordt geclassificeerd als hooginkomensland, wordt het geconfronteerd met uitdagingen op het gebied van corruptie (op de 114e plaats van de 180 op de Corruption Perceptions Index 2024 van Transparency International). Het kanaal en zijn strategische ligging blijven echter de economische groei stimuleren en bieden een van de hoogste levensstandaarden in Latijns-Amerika.
De geschiedenis van Panama laat zien hoe geografie, koloniale uitbuiting en geopolitieke belangen het lot van een land kunnen bepalen. De toekomst van het land hangt af van het evenwicht tussen economische welvaart, goed bestuur en duurzame ontwikkeling.
